|
|
|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
pochodzi, a jego tłumaczenia psalmów używa się dotychczas. - Historię pisał po polsku
pierwszy Marcin Bielski; piszących ją po łacinie był już długi szereg, począwszy od czasów
Bolesława Krzywoustego.
Pisarze polscy zajmowali się wiele sprawami publicznymi. Pomiędzy nimi był taki, który
wyprzedził myślami swymi znacznie nie tylko współczesnych rodaków, ale całą Europę:
Andrzej Frycz Modrzewski. Ten doradzał zaprowadzić podatki powszechne, z wspólną
ustawą podatkową dla wszystkich stanów, radził zakazać skupu sołectw przez szlachtę, a
kmieciom nadać prawa obywatelskie i wolność najzupełniejszą. Próbowano bowiem wówczas
ścieśniać swobodę ludu wiejskiego, aż w końcu w rok po śmierci Zygmunta Augusta, w roku
1573, wyszła ustawa sejmowa, że kmieć nie może odejść z gruntu bez zez-
139
Feliks Koneczny
wolenia dziedzica. W innych krajach europejskich panował od dawien już ucisk stanu
włościańskiego.
W państwie polskim i litewskim były trzy języki: polski, ruski i letuwski. Powinny by więc
być trzy literatury. Jak już była o tym mowa, język ruski był piśmiennym o wiele wcześniej
od polskiego; pisano w nim od XI wieku począwszy, ale pośród pisarzy ruskich przez całe
wieki znalazło się zaledwie kilku, którzy pisali nie dla celów praktycznego życia, lecz dla
zamiłowania w języku i piśmiennictwie; toteż literatura ruska nie rozwinęła się, a przede
wszystkim nie wydała ani jednego wybitnego poety. Naukowych dzieł w języku ruskim nie
było zgoła żadnych.
Język letuwski stał się piśmiennym także za czasów zygmuntowskich. Pierwsze utwory
letuwskie pochodzą od Rapagellana za Zygmunta Starego, a pierwszy druk letuwski pochodzi
z roku 1547. Pisano w tym języku nadzwyczaj mało, i tylko wyłącznie same wydawnictwa
kościelne. Nie wydali Letuwini aż do XIX wieku ani jednego autora świeckiego. Kapłani
polscy, osiedli pośród ludności letuwskiej, uczyli się jej języka dla kazań i spowiedzi, i sami
często pisywali w tym języku. Sami Polacy przyczyniali się swą pracą piśmienniczą wiele do
wykształcenia języka letuwskiego (zwłaszcza jezuici polscy), ale też narzekali ciężko na
Letuwinów, że lekceważą swój język i nie dbają o niego. Istotnie, Letuwini pisywali niemal
wyłącznie po rusku, a język ruski tak był wśród nich powszechny, iż w Polsce nazywano
język białoruski litewskim, a o istnieniu letuwskiego ogół nawet nie wiedział. W roku 1569 w
akcie unii lubelskiej zastrzegli sobie Letuwini, że językiem urzędowym będzie w Wielkim
Księstwie Litewskim język ruski; o letuwskim sami ani nie wspomnieli. Jak sobie sami tego
życzyli, pozostał język białoruski urzędowym na całej Litwie aż do końca istnienia państwa. I
nigdy, przez cały czas istnienia Wielkiego Księstwa Litewskiego, ani razu żaden Letuwin nie
pomyślał o tym, by język swój wprowadzić do urzędów. A Wielkie Księstwo Litewskie
rządziło się samo, miało swój własny rząd i własne ministerstwa.
Litwa tworzyła osobne państwo obok Korony. Niczego Polska
140
Dzieje Polski
Litwie nie narzucała i nie miała możności narzucać, bo rząd polski nie posiadał żadnej władzy
na Litwie. Związek polegał tylko na dobrej woli, i tak miało pozostać na całą przyszłość. Jak
to rozumiał Zygmunt August, twórca unii lubelskiej, znać z jego testamentu, w którym
znajduje się następujący ustęp:
Tym naszym testamentem obiema państwu, Koronie polskiej i Wielkiemu Księstwu
Litewskiemu dajemy i odkazujemy i zo-stawujemy miłość, zgodę, jedność, którą przodkowie
nasi po łacinie unią zwali... A który z tych dwóch narodów naród tę unię od nas wdzięcznie
przyjąwszy, mocno trzymać będzie, temu błogosławieństwo dajemy... a który za się naród
niewdzięczny będzie i dróg do rozdwojenia będzie szukał, niechaj się boi gniewu Bożego...
Racz Panie Boże to w tym obojgu państwie utwierdzić, coś w nim przez nas sprawił. Racz
oboi ten lud w jedności spojony, w nie zmyślonej miłości wiecznie zachować".
Umarł Zygmunt August w roku 1572 w Knyszynie, ulubionym swym zamku, gdzie oddawał
się na przemian łowom i rozrywkom umysłowym. Zebrał tam piękną bibliotekę, której
bibliotekarzem ustanowił słynnego pisarza, Aukasza Górnickiego, zwanego ojcem prozy
polskiej. Liczył ten król dopiero lat 52, ale postarzał się przedwcześnie. %7łal po Barbarze i żal
bezdziet-ności zatruwał mu życie.
Chociaż tron polski był elekcyjnym, ale póki stało Jagiellonów, nie poważyłby się nikt
wskazywać króla innej krwi; tak wielkie było przywiązanie narodu do tej dynastii, i takie
uznanie dla jej zasług. Ale po śmierci Zygmunta Augusta trzeba było naprawdę szukać sobie
pana", jak się wyrażali ówcześni.
Dotychczas odbywały się elekcje przez zjazd dostojników. Odtąd cała szlachta miała
uczestniczyć w wyborze króla. Na wniosek wojewody bełskiego, Jana Zamoyskiego,
postanowiono, żeby odbyć elekcje na błoniach wsi Woli pod Warszawą. Tam niechaj ma
prawo zjechać każdy szlachcic, niech się zbiorą województwami, i głosowanie będzie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plkwiatpolny.htw.pl
|
|
| Cytat |
Dobre pomysły nie mają przeszłości, mają tylko przyszłość. Robert Mallet
De minimis - o najmniejszych rzeczach.
Dobroć jest ważniejsza niż mądrość, a uznanie tej prawdy to pierwszy krok do mądrości. Theodore Isaac Rubin
Dobro to tylko to, co szlachetne, zło to tylko to, co haniebne.
Dla człowieka nie tylko świat otaczający jest zagadką; jest on nią sam dla siebie. I z obu tajemnic bardziej dręczącą wydaje się ta druga. Antoni Kępiński (1918-1972)
|
|
