|
|
|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
lodowcach Arktydy możliwa jest uprawa roli, albo że możliwa będzie żegluga po piaszczystych wydmach
Sahary? Marks natomiast, przeciwnie, poświęcał stale bardzo dużo uwagi znaczeniu sił przyrody dla
ludzkiego procesu produkcji. Pisał on: Jeżeli raz wyjdziemy z założenia produkcji kapitalistycznej, to
przy innych warunkach jednakowych i przy danej długości dnia roboczego wielkość pracy dodatkowej
będzie się zmieniała w zależności od naturalnych warunków pracy, zwłaszcza urodzajności gruntu. Ale z
tego nie wynika wcale, aby odwrotnie najurodzajniejsza gleba najbardziej sprzyjała rozwojowi
kapitalistycznego sposobu produkcji. Warunkiem jego jest panowanie człowieka nad przyrodą. Przyroda
zbyt rozrzutna «prowadzi go za rÄ™kÄ™ jak dziecko na pasku». Sprawia ona, że jego wÅ‚asny rozwój nie jest
koniecznością przyrodzoną. Nie klimat podzwrotnikowy ze swą bujną roślinnością, lecz strefa
umiarkowana jest ojczyzną kapitału. Nie bezwzględna urodzajność ziemi, lecz jej zróżniczkowanie i
rozmaitość jej naturalnych płodów stanowią naturalną podstawę społecznego podziału pracy i pobudzają
człowieka, dzięki zmianom w środowisku naturalnym, w którym on przebywa, do urozmaicania swych
48
Mill, Principles of Political Economy ( Zasady ekonomii politycznej ), tom I, str. 390.
49
Kautsky, Die moderne Nationalität ( Narodowość współczesna ), Neue Zeit ( Nowe Czasy ), rocznik 5, str. 392 i
nast. Patrz również tamże, str. 187 i nast.: Rozprawa Guidona Hammera o rozpadzie narodowości współczesnych.
31
© SamoksztaÅ‚ceniowe KoÅ‚o Filozofii Marksistowskiej www.skfm.w.pl
Franz Mehring O materializmie historycznym (1893 rok)
własnych potrzeb, zdolności, środków pracy i sposobów pracy. Konieczność społecznego kontrolowania
pewnej siły przyrody, a więc normowania jej, opanowania jej na wielką skalę lub okiełznania jej dopiero
za pomocą dzieł ludzkiej ręki konieczność ta odgrywa najbardziej decydującą rolę w historii
przemysłu 50. Już choćby z tego jednego ustępu nie licząc wielu innych widać, jak daleka była teoria
dziejów Marksa od zaniedbywania kwestii działania sił przyrody czy choćby tylko klimatu .
Wszędzie jednak, gdzie przyroda pozwala na istnienie życia ludzkiego i rozwinięcie się
społecznego procesu produkcji naturalne warunki pracy wchodzą w skład tego procesu; obejmuje je on,
przekształca i podporządkowuje sobie. Znaczenie ich zmniejsza się w tym samym stopniu, w jakim
wzrasta panowanie człowieka nad przyrodą. W historii społeczeństwa ludzkiego odgrywają one rolę
jedynie poprzez proces wytwarzania, toteż zupełnie wyczerpujące jest sformułowanie Marksa, który
powiada, że sposób produkcji życia materialnego warunkuje społeczny, polityczny i duchowy proces
życia w ogólności. Uwarunkowanie pracy ludzkiej przez przyrodę jest już bowiem zawarte w
każdorazowym sposobie produkcji; poza tym przyroda nie odgrywa żadnej innej roli w dziejach
społeczeństwa ludzkiego. Innymi słowami, oznacza to: ten sam sposób produkcji określa społeczne
procesy życia w taki sam sposób, choćby klimat, rasa i wszystkie pozostałe warunki naturalne były
najzupełniej różne; natomiast różne sposoby produkcji określają społeczne procesy życia w różny sposób,
nawet przy najdalej posuniętym podobieństwie klimatu, rasy i wszystkich pozostałych warunków
naturalnych. Pozwólmy sobie jeszcze poprzeć te dwa twierdzenia przykładami historycznymi. By
zwiększyć ich siłę dowodową, nie zaczerpniemy ich tym razem ze stanu cywilizacji, gdzie panowanie
człowieka nad przyrodą jest już mniej lub więcej daleko posunięte, lecz ze stanu barbarzyństwa, gdzie
człowiek jest jeszcze całkowicie opanowany przez obcą mu i niezrozumiałą dlań przyrodę.
U wszystkich ludów, gdzie istnieje własność kolektywna, mimo różnic rasy i klimatu znalezć
można te same wady, namiętności i cnoty, prawie te same przyzwyczajenia i sposoby myślenia. Warunki
sztuczne wywołują u różnie ukształtowanych przez warunki naturalne ras takie same zjawiska . Oto cytat
z Lafargue a, który przez warunki sztuczne rozumie tutaj warunki społeczne51. Przytoczyliśmy właśnie
ten cytat, ponieważ odnosi się on specjalnie do rasy i klimatu. Na potwierdzenie faktu, że u wszystkich
ludów, gdzie istnieje własność kolektywna a więc w przeszłości w społeczeństwach rodowych cały
proces życia przebiegał w ten sam sposób, można przytoczyć szereg dowodów z dzieł Morgana, Engelsa,
Kautskiego i innych. Zresztą pan Barth w innej części swej pracy sam mówi o równości wszystkich
społeczeństw w zaraniu kultury i powołuje się wyraznie na główne epokowe dzieła Morgana, nie
dostrzegając tam, zdaje się, owego rodem z piekła materializmu dziejowego. Jeżeli jednak, zdaniem
pana Bartha, Morgan wykazał istnienie ustroju rodowego w większej części kuli ziemskiej, od Chin na
zachód aż po Amerykę Północną, i przypuszcza słusznie jego istnienie w pozostałej niewielkiej części
globu, chociaż brak mu na to jeszcze rzeczowych dowodów jakąż rolę może odgrywać klimat i rasa w
historii społeczeństwa ludzkiego nawet tam, gdzie trzyma się ono jeszcze kurczowo pępowiny przyrody.
A oto jeszcze jeden bardzo osobliwy przykład, jak różne sposoby produkcji w jednakowym
klimacie u tych samych ras w różny sposób określają całokształt procesu życiowego. Przykład ten
bierzemy z dzieła sławnego amerykańskiego podróżnika Kennana, który dzięki bystrości spostrzeżeń i
zdrowemu rozsądkowi odkrył na swój sposób materializm dziejowy już jako dwudziestoletni
młodzieniec, nie wiedząc zresztą nic ani o Marksie i Engelsie, ani nawet o swoim rodaku Morganie52. W
północnej części półwyspu Kamczatka, w najbardziej prawie niegościnnej części zdatnych do
zamieszkania obszarów ziemi, żyją Koriacy, plemię składające się z około czterdziestu patriarchalnych
rodzin, a żyjące z oswajania i hodowli reniferów. Ten sposób produkcji zmusza ich do życia
koczowniczego. Stado złożone z 4 do 5 tysięcy reniferów przekopuje w ciągu paru dni śnieg w obrębie
mili i pożera cały mech, jaki się tam znajduje. Wówczas oczywiście trzeba szukać nowego obozowiska.
Koriacy muszą wędrować, aby zwierzęta ich nie zginęły z głodu, albowiem zagłada ich stada
pociągnęłaby za sobą niechybnie zagładę ich samych . W dziecinnych wyobrażeniach religijnych
50
Marks, Kapitał , cyt. wyd., t. I, str. 533, 534.
51
Lafargue, Der wirtschaftliche Materialismus nach den Anschauungen von Karl Marx ( Materializm gospodarczy według
zapatrywań Karola Marksa ), str. 32.
52
Kennan, Zeltleben in Sibirien ( Z namiotem przez SyberiÄ™ ), str. 151 i nast.
32
© SamoksztaÅ‚ceniowe KoÅ‚o Filozofii Marksistowskiej www.skfm.w.pl
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plkwiatpolny.htw.pl
|
|
| Cytat |
Dobre pomysły nie mają przeszłości, mają tylko przyszłość. Robert Mallet
De minimis - o najmniejszych rzeczach.
Dobroć jest ważniejsza niż mądrość, a uznanie tej prawdy to pierwszy krok do mądrości. Theodore Isaac Rubin
Dobro to tylko to, co szlachetne, zło to tylko to, co haniebne.
Dla człowieka nie tylko świat otaczający jest zagadką; jest on nią sam dla siebie. I z obu tajemnic bardziej dręczącą wydaje się ta druga. Antoni Kępiński (1918-1972)
|
|
